Насельніцтва - 6-7 тысяч чалавек
Рамеснікі - 1/4 усіх жыхароў
Рамесных спецыяльнасцей - 56
Домаўладальнікаў - 1091
Сядзіб - 1166
Вуліц - 26
Цяжка пачынаўся для Бярэсця 1500 год. 15-тысячнае войска крымскіх татар хана Менглі Гірэя разрабавала і разбурыла горад. Не пакарыўшы замак, але атрымаўшы ад гараджан вялікі водкуп, татары адступілі.
Бярэсце зноў хутка аднаўляецца. Берасцейцы вызваляюцца ад падаткаў пры гандлі півам, мёдам і воскам. На карысць горада ідуць зборы з прывазнога збожжа, частка даходаў кожнай крамы і карчмы, гарадская ратуша ўтрымліваецца на сродкі лазні і васкабойні.
Мацнеюць гандлёвыя сувязі гарадскога купецтва з беларускімі гарадамі - Слуцкам, Менскам, Магілёвам, а таксама з украінскімі, польскімі і літоўскімі. Праз Бярэсце з захаду вязуць паперу, волава, вырабы з жалеза, соль, вострыя прыправы, з усходу - неапрацаванае футра, скуры, воск, каваныя паясы і інш. Тройчы ў год праводзяцца двухтыднёвыя міжнародныя кірмашы.
Горад багацее. Берасцейская мытня па даходах для дзяржаўнай казны становіцца другой у Вялікім Княстве Літоўскім. На вачах вырастаюць 2-3-павярховыя драўляныя дамы. На адной з замкавых вежаў устанаўліваецца гадзіннік з боем, на другой - звон.
На сеймах, якія праходзілі ў Бярэсці, неаднаразова абмяркоўваюцца пытанні абароны горада. Сейм 1513 г. зацвердзіў Ваенны статут Вялікага Княства Літоўскага, згодна з якім у выпадку вайны Бярэсце абавязана было выставіць 150 конных воінаў і ўнесці ў дзяржаўную казну грашовы збор у памеры 3000 грошаў.
З 1520 г. Бярэсце становіцца цэнтрам павета Падляшскага ваяводства. Моцны пажар 1525 г. знішчае замак і адміністрацыйны цэнтр горада. Пасля гэтага драўляныя дамы ў горадзе будуюцца не вышэй за два паверхі, а пацярпелыя ад стыхіі гараджане на 10 гадоў вызваляюцца ад усіх падаткаў і павіннасцей.
У XVI ст. у Вялікім Княстве Літоўскім шырокае распаўсюджванне атрымлівае рэфармацыйны рух, кальвінізм, накіраваныя на абнаўленне каталіцызму. У 1550 г. берасцейскім старастам назначаецца кіраўнік кальвіністаў Вялікага Княства Літоўскага Мікалай Радзівіл Чорны, па ініцыятыве і на сродкі якога ў 1553 г. у Бярэсці пабудаваны першыя на беларускіх землях кальвінскі збор і друкарня.
Берасцейская друкарня (1553-1570)
Больш за 40 рэлігійных, гістарычных, прававых і палемічных кніг на польскай і лацінскай мовах выдадзена ў друкарні. Берасцейскія кнігі вызначаліся вытанчанасцю і якасцю афармлення: у іх шырока выкарыстоўваліся рэнесансная графіка, наборны арнамент, застаўкі, канцоўкі, фігурная ксілаграфія, гатычны шрыфт.
Асаблівае месца ў гісторыі берасцейскага кнігадрукавання займае песенная творчасць. У 1558 г. убачыў свет зборнік песень Яна Зарэмбы, потым - зборнікі-канцыяналы народных мелодый. Непасрэдны ўдзел у іх выданні прымаў вядомы асветнік, перакладчык, паэт і музыкант Цыпрыян Базылік - адзін з паслядоўнікаў Францыска Скарыны. Менавіта пад яго кіраўніцтвам друкарня дасягнула найвышэйшага росквіту.
У 1563 г. для распаўсюджвання ідэй Рэфармацыі па ініцыятыве і на сродкі Мікалая Радзівіла Чорнага ў берасцейскай друкарні была надрукавана сусветна вядомая Брэсцкая (Радзівілаўская) Біблія, якая ўяўляла сабой поўны тэкст Свяшчэннага пісання на польскай літаратурнай мове XVI ст. Гэта Біблія стала адным з самых поўных і дасканалых выданняў свайго часу на тэрыторыі Вялікага Княства Літоўскага. У ёй 738 старонак, 14 гравюр-ілюстрацый. З вялікім майстэрствам выкананы застаўкі, віньеткі, вялікія літары-ініцыялы. На палях старонак размяшчаюцца каментарыі да тэксту. Гравюры "Патоп", "Калены Ізраілевы", "Фантан" прызнаны шэдэўрамі беларускай графікі.
Першая старонка Бібліі адведзена гербу Радзівілаў. Далей ідуць прысвячэнні каралю і Вялікаму князю Жыгімонту Аўгусту, прадмова, тэксты Старога і Новага Запаветаў, каляндар чытанняў. Упершыню ў гісторыі кнігадрукавання ў Беларусі ў Брэсцкай Бібліі размешчаны прадметны паказальнік.
Экзэмпляры або фрагменты гэтага рэдкага выдання, якія дайшлі да нашага часу, складаюць прадмет гордасці бібліятэк і архіваў Мінска, Вільнюса, Кракава, Масквы, Санкт-Пецярбурга...
Пазней у Берасцейскай друкарні выйшлі "Псалтыр", антыкаталіцкая праграма "Пратэй". Ананімная "Размова паляка з ліцвінам" уздымала важныя дзяржаўныя і грамадска-палітычныя праблемы Польскага каралеўства і Вялікага Княства Літоўскага напярэдадні падпісання Люблінскай уніі.
У 1570 г. друкарня ў Бярэсці спыніла сваё існаванне. Берасцейскія выданні - вялікая рэдкасць. Але і нешматлікія экзэмпляры, якія захаваліся да нашых дзён, даюць магчымасць зрабіць выснову аб вялікім значэнні берасцейскай друкарні ў гісторыі кнігадрукавання на тэрыторыі Вялікага Княства Літоўскага.
У 1566 г. было ўтворана Берасцейскае ваяводства, у якое ўвайшоў і Берасцейскі павет.
Горад паступова пашырае свае межы. У 1566 г. ён складаўся з трох асноўных частак: замка (на месцы дзяцінца старажытнага Бярэсця), "места" - асноўнай гарадской тэрыторыі (на востраве, створаным Заходнім Бугам і рукавамі Мухаўца) і "Замухавечча" (на правым беразе Мухаўца). Магістрат, суд, рыначная плошча, цэрквы і манастыры, дамы заможных гараджан размяшчаліся ў замкавай частцы горада. "Места" і замак былі злучаны мостам. На світанні кожнага дня на замкавай вежы граў песню трубач.
Да таго часу ў Бярэсці пражывалі муляры, друкары, лекары, залатых спраў майстры, збройнікі, бляхары, шкловыдзімальшчыкі, ігольшчыкі, шапачнікі, дойліды, жывапісцы і нават скамарохі.
Пасля смерці Радзівіла Чорнага берасцейскім старастам быў назначаны Яўстафій Валовіч - важны дзяржаўны і грамадскі дзеяч Вялікага Княства Літоўскага, гуманіст, мецэнат-асветнік, адзін з аўтараў другога выдання Статута Вялікага Княства Літоўскага 1566 г. - збору асноўных законаў.
Люблінская унія 1569 г. аб'яднала Вялікае Княства Літоўскае і Польшчу ў федэратыўную дзяржаву - Рэч Паспалітую. У гэты перыяд у дакументах Бярэсце разам са старой назвай часта ўпамінаецца па-новаму - як Брэст Літоўскі. Канцлер Вялікага Княства Літоўскага, вядомы палітычны дзеяч свайго часу Леў Сапега, распрацаваў у 1588 г. на беларускай мове трэцяе выданне Статута, у якім быў замацаваны аўтаномны палітыка-прававы статус Вялікага Княства Літоўскага ў складзе Рэчы Паспалітай.
Люблінская унія садзейнічала актывізацыі каталіцызму. Дзякуючы падтрымцы кіраўнікоў царквы, дзяржавы, горада, у Бярэсці атрымалі шырокае распаўсюджванне каталіцкія манаскія ордэны аўгусцінцаў, базыльян, брыгітак, дамініканцаў, езуітаў, трынітарыяў і інш. Усе яны надзяляліся шырокімі зямельнымі ўчасткамі, будавалі касцёлы і манастыры, адкрывалі пры іх школы.
Распаўсюджванне каталіцызму выклікала незадаволенасць мясцовага насельніцтва. З мэтай захавання беларускай культуры і мовы пры праваслаўных цэрквах і манастырах сталі ўтварацца брацтвы - рэлігійна-добраахвотныя і культурныя аб'яднанні, якія вялі актыўную культурна-асветную дзейнасць.
У 1591 г. пры Мікалаеўскай царкве было заснавана праваслаўнае брацтва, у якое ўвайшлі гараджане рознага сацыяльнага паходжання. Пры царкве пачала дзейнічаць брацкая школа, у якую з Львова ў 1592 г. прыязджае працаваць настаўнікам вядомы педагог Лаўрэнцій Зізаній Тустаноўскі, які ў Бярэсці падрыхтаваў да друку першы ў Беларусі і на Украіне буквар - "Азбуку". Яна складаецца з алфавіта, двухлітарных і трохлітарных складоў, малітваў для чытання, тлумачэння малітваў, тлумачальнага слоўніка - "Лексіса".
Навучанне ў брацкіх школах мела дэмакратычны характар. У іх вучыліся хлопчыкі ўсіх саслоўяў. У брацкай школе выкладалі багаслоўе, граматыку, арыфметыку, геаметрыю, дыялектыку, рыторыку, астраномію і музыку, славянскую, беларускую, грэчаскую, лацінскую і польскую мовы. Вялікая ўвага ў школе ўдзялялася маральнаму выхаванню. У адрозненне ад большасці навучальных устаноў Еўропы ў брэсцкай брацкай школе практычна не выкарыстоўвалася пакаранне розгамі.
У 1596 г. на царкоўным саборы ў Мікалаеўскай царкве абвяшчаецца Брэсцкая унія, якая аб'яднала на тэрыторыі Рэчы Паспалітай праваслаўную і каталіцкую цэрквы.
